Kopania fosforytów "Annopol"

Najbogatsze złoża fosforytów w Polsce zostały odkryte w 1924 r. przez Jana Samsonowicza w utworach kredowych na obszarze antykliny Annopola (Rachowa) nad Wisłą (Pożaryski 1947). Wydobycie fosforytów na terenie antykliny Annopola prowadzone było najpierw przez firmę Gwarectwo Świętokrzyskie z siedzibą w Kielcach. W późniejszych latach powstało wiele firm prywatnych, także z Annopola, m.in. Tytus Pawliczus i Syn oraz Rosenberg i S-ka. Eksploatacja złoża była często prowadzona w sposób rabunkowy. Do września 1939 roku utrzymały się tylko firma Rosenberga, eksploatująca fosforyty na gruntach dworskich oraz Spółdzielnia Zarobkowo-Gospodarcza „Praca” w Annopolu, która prowadziła wydobycie na gruntach miejskich (Nowosad 2000). Prace wydobywcze prowadzono najpierw metodą odkrywkową, a później również metodami podziemnym. Do transportu urobku używano między innymi wagoników na szynach zaprzęgniętych w konie. W okresie wojennym prace wydobywcze prowadzone przez firmę niemiecką z użyciem zgniatacza, którego fundamenty zachowały się do dzisiaj (Pożaryski 1947).

Kopalnia fosforytów w Annopolu powstała w styczniu 1952 r. na mocy zarządzenia ministra przemysłu ciężkiego. Powstało wtedy przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą Kopalnia Fosforytów ˝Annopol˝ z siedzibą w Annopolu. W najlepszym okresie działalności kopalni – w latach 60 ubiegłego wieku – pracowało tam ok. 600 osób, a poziom wydobycia utrzymywał się na poziomie 80-82 tysięcy ton rocznie. Należy podkreślić ciężkie warunki pracy annopolskich górników, przede wszystkiem zagrożenie pylicą płuc. W roku 1971 zaprzestano eksploatacji fosforytów ze względu na brak rentowności (Gąsiewicz, Bereda). Ostatecznego zamknięcia kopalni dokonał wicepremier Franciszek Waniołka. 

  
Kopalnia  w Annopolu to obiekt rozległy. Jej wstępny odcinek wraz z metalową bramą stanowiącą wejście do głównej sztolni upadowej – dawnego punktu wywozu urobku, nie istnieje. Rabunek metalowej konstrukcji podpierającej strop przez „złomiarzy”, a także roboty przy układaniu rur do gazu w bezpośrednim sąsiedztwie wejścia, spowodowały w 2006 r. potężny zawał. Stan kopalni przed zawałem udokumentowali w 2004 roku członkowie Stowarzyszenia Speleoklub Beskidzki.
Kopalnia w Annopolu dostarcza także ciekawych zabytków z okresu eksploatacji fosforytów. Kilka z zachowanych odcinków chodników posiada drewniane stemple i tamy, a w spągu spotykane są fragmenty torów kolejki. Do ciekawych zabytków dawnej techniki należy m.in.: maszyna wyciągowa z zachowanym naciągiem (tzw. lina bez końca), elementy infrastruktury kolejowej (np. obrotnica talerzowa), porzucone koleby i płozy do ich hamowania, różne narzędzia czy liczne tablice informacyjne.
W ścianach chodników kopalni zaobserwowano ciekawe zjawiska tektoniczne i krasowe. Do pierwszej grupy należą uskoki, zakłócające przebieg złoża (ich objawem są lustra tektoniczne oraz pionowe przesunięcia profili skalnych, które pozwalają ocenić zrzut poszczególnych uskoków). Ze strefami uskoków związane są zjawiska krasowe, rozwinięte w partiach annopolskiego złoża, w których stwierdzono wypływ wody. Są to głębokie kanały krasowe rozwijające się w głąb ściany, o owalnym, soczewkowatym charakterze i średnicy od 20 -50 cm. Kanały powstały prawdopodobnie w miejscach, gdzie doszło do pionowego przemieszczania się bloków skalnych i rozluźnienia skalnego materiału. Bezpośrednio w złożu konkrecji fosforytowych, który stanowił niegdyś przedmiot eksploatacji górniczej, zaobserwowano inną grupę zjawisk krasowych. Są to niewielkie kawerny scementowane gładką, szklistą polewą kalcytową z konkrecjami fosforytów. Kawerny posiadają liczne nacieki. W kilku miejscach osadzone są na 10 cm żyle kalcytu osiągającej długość do 2 m.